[BÀI VIẾT MẪU] PHÂN TÍCH ĐẶC SẮC NGHỆ THUẬT TRONG ĐOẠN TRÍCH TÁC PHẨM MƯA ĐỎ (CHU LAI)

Ngày 05/12/2025 15:55:38, lượt xem: 51

ĐỌC THÊM: SĂN 8+ VĂN - SÁCH ÔN THI TỐT NGHIỆP THPT

Đề bài: Phân tích, đánh giá đặc sắc nghệ thuật trong đoạn trích sau:

Trận đánh giáp lá cà lần đầu tiên diễn ra nơi Thành cổ. Cả khu Thành chang chói nắng bỗng trở thành một võ đài khốc liệt cho các đấu sĩ thư hùng. Trong khói bụi mù mịt, chỉ còn thấy những thân người mờ mờ lao vào nhau, những báng súng dộng xuống, những đường lê xuyên thẳng, có cả những lưỡi cuốc, lưỡi xẻng rít lên vù vù, những thân người tung lên, những cái đầu ngã rụi... Chỉ có điều bên tấn công thì áo quần, mũ mãng nai nịt đầy đủ, còn bên phòng ngự lại chẳng có gì, ở trần, quần đùi, tóc trụi, gầy gò, râu ria như một cánh quân sơn cước vừa từ rừng xanh kéo xuống.

Tại cửa hầm tiểu đội, lực lượng chênh lệch, gần như một phải chọi ba. Họ đánh bằng tất cả những gì có thể có được trong tầm tay: lưỡi lê, báng súng, gậy gộc, cuốc xẻng, gạch đá, thậm chí bằng cả tay không. Bản năng tồn tại khiến họ bỗng trở nên dũng mãnh khác thường. Tiểu đội trưởng Tạ với cái dáng đô vật cửa đình vừa tả xung hữu đột vừa thét lác chỉ huy bít chỗ này, mở chỗ kia, luôn mồm váng tục. Tiểu đội phó Sen lại khác hẳn, do có nghề đặc công nên những cú đánh bằng dao găm anh đưa ra thật ngọt và chính xác, không thừa một động tác nào. Hải gù, Bình vổ làm thành cặp đôi chắc nịch tựa lưng vào nhau, che đỡ cho nhau hạ hết thằng này đến thằng khác. Tại một khoảng trống, Cường bị đánh bung hết vũ khí, không một tấc sắt trong tay, còn một chút miếng nghề nhớ được hồi học ở võ đường Vovinam, anh xoay người làm cú đá liên hoàn vào giữa ngực, giữa mặt tốp rằn ri đang bâu quanh mình. Với con mắt sáng rực, thân hình săn rắn như chão rừng, nét mặt kiên nghị như tượng đúc, các ngón đòn của anh ra khá đẹp, như một màn biểu diễn Kungfu trên màn ảnh Hồng Kông đang phát rộng rãi ở hầu hết các rạp chiếu phim gần đây. Hình ảnh anh đẹp và oai hùng đến nỗi Quang, viên chỉ huy Hắc Báo đang đâm chém điên loạn gần đấy cũng không thể không đưa mắt nhìn sang... Nhìn sang cả cái tình huống đã khiến cho hắn không thể không kinh ngạc và sau đó còn lại rất lâu trong tâm tưởng, đó là lúc con người chão rừng kia đã đè nghiến được một gã lính dù to khỏe của hắn xuống đất, cái gã lính vừa phóng một đường lê khá ngọt vào chính bả vai anh ta, hòn đá nặng nề sắc cạnh trên tay chỉ còn làm nốt cái động tác cuối cùng là nện thẳng một đường nện hận thù xuống mảng thái dương đang đập thoi thóp kia là xong nhưng không hiểu sao bàn tay ấy lại chợt dừng, kèm theo câu nói gằn vào tai gã: “Mày không đáng phải chết thế này. Cút đi!” Gã lính của hắn ngơ ngác rồi vùng dậy chạy biến về phía sau…

Trong ngách hầm, trước những cú hạ sát man rợ như từ tiền kiếp sống lại, Tú sợ quá, cứ nằm úp mặt xuống đất, mông vổng lên như chú đà điểu đang muốn nhủi sâu đầu vào gạch đá. Một tên lính nhìn thấy, hắn nhao đến găm mũi súng vào lưng cậu định siết cò thì bỗng bật ngửa bởi một viên đá từ trên tay Cường, chính cái viên đá lúc nãy anh giơ lên mà không hạ xuống, bay tới, vút thẳng vào trán. Tên lính bật ngửa, co giật một chập rồi nằm im. Thoát chết, Tú ngơ ngác ngồi dậy không hiểu chuyện gì đã xảy ra. Bất chợt một tên khác bặm trợn, to cao hơn xốc lưỡi lê lao tới. Cậu hoảng hồn vùng dậy chạy tót vào lòng hầm, nấp sau một tảng bê tông, rồi tiện có cây súng trên tay, cứ thế nhắm mắt nhắm mũi nã đạn tứ tung về phía trước.

Những tràng đạn hoảng loạn của Tú kết hợp với những tràng đạn chi viện đúng lúc của tiểu đội bạn từ phía trái cơ động sang đã phần nào đẩy lui được đội hình tập kích của đối phương. Ở đó, bị phản đòn quyết liệt, đối phương vỡ từng mảng rồi thoáng cái, như lúc đến, những bóng rằn ri đột ngột biến mất bên kia tường thành, khuất lấp vào cây cỏ.

Người rút cuối cùng là Quang. Trước khi nhảy sang bên kia tường, hắn còn ngoái cổ, đưa đôi mắt sục sạo lại phía sau như muốn tìm một cái gì đó. Và cái hắn muốn tìm chính là khuôn mặt Cường. Hai ánh mắt đấu vào nhau, chớp sáng như hai vằn lửa rồi cười nhạt một tiếng, hắn quăng mình như một chú vượn xám bị vấy máu khắp người biến mất bên kia tường.

Tất cả chỉ diễn ra chóng vánh có mười hai phút. Mọi sự lại trở về vẻ vắng lặng ban đầu như tất cả chuyện vừa rồi chỉ là một trò đùa dai không có thật nếu như xung quanh, phía trước, đằng sau không có la liệt những thây người của cả hai bên gục ngã với đủ các tư thế kỳ dị trong vũng máu, kể cả những người đang đớn đau, rung giật…

(Mưa đỏ, Chu Lai)

BÀI LÀM

Chiến tranh luôn là một đề tài lớn, khốc liệt nhưng cũng chứa đựng vẻ đẹp nhân tính phi thường mà văn học khao khát khám phá và tái hiện. Nhà văn Chu Lai đã dùng trải nghiệm thực tế của bản thân để kiến tạo nên những trang viết chân thực, ám ảnh về cuộc kháng chiến chống Mỹ. Tiểu thuyết “Mưa đỏ” là một trong những tác phẩm tiêu biểu của ông. Trích đoạn “Trận đánh giáp lá cà… đang đớn đau, rung giật…” từ tiểu thuyết “Mưa đỏ”, không chỉ khắc họa một trận đánh giáp lá cà gay cấn, mà còn bộc lộ tài năng nghệ thuật của nhà văn.

Trích đoạn trên đã khắc họa cuộc chiến tranh khốc liệt ở thành cổ Quảng Trị trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Trước tiên, trích đoạn cũng như toàn bộ thiên tiểu thuyết tập trung khai thác đề tài chiến tranh vệ quốc với sự khốc liệt đến trần trụi của cuộc chiến sinh tử. Chủ đề nổi bật được thể hiện trong trích đoạn là chủ nghĩa anh hùng cách mạng của những người lính Thành cổ, những chiến sĩ phải chiến đấu trong điều kiện vô cùng thiếu thốn và khó khăn: "ở trần”, “quần đùi”, “tóc trụi”, “gầy gò". Bên cạnh sự dũng cảm phi thường đó, tác giả còn khéo léo lồng ghép và đề cao tinh thần nhân đạo, lòng trắc ẩn của người lính cách mạng, làm cho chất thép quyện hòa với chất thơ và mang đầy triết lí nhân sinh sâu sắc.

Sự thành công của trích đoạn còn đến từ việc tác giả xây dựng một tình huống kịch tính, gay cấn và mang tính biểu tượng cao: trận đánh giáp lá cà nơi thành cổ. Tình huống xoay quanh sự đối đầu trực diện, giao tranh sinh tử giữa một bên là quân phòng ta gầy gò, thiếu thốn, nhưng dũng mãnh và một bên là quân địch với áo quần, mũ mãng đầy đủ, áp đảo về lực lượng. Trong hoàn cảnh chiến đấu bằng "tất cả những gì có thể có được trong tầm tay", thậm chí bằng "tay không", bản năng sinh tồn bị đẩy đến giới hạn, từ đó bộc lộ phẩm chất phi thường và bản chất nhân đạo của người lính. Đây cũng là bối cảnh lí tưởng để tư tưởng tác giả được thể hiện rõ nét nhất thông qua hành động của nhân vật Cường.

Chu Lai đã tái hiện thành công các kiểu mẫu chiến sĩ thông qua ngoại hình, hành động và lời nói. Hình ảnh quân ta được khắc họa qua sự đối lập với phe địch: một bên "ở trần, quần đùi, tóc trụi, gầy gò, râu ria như một cánh quân sơn cước"; bên kia lại “áo quần, mũ mãng nai nịt đầy đủ”. Ngoại hình này vừa gợi lên sự thiếu thốn, gian khổ tột cùng, vừa nhấn mạnh tinh thần bền bỉ, của những người lính sẵn sàng chiến đấu. Viết về những con người bình dị mà phi thường trong chiến đấu, Chu Lai đã dành cho họ những tình cảm rất riêng, thể hiện qua việc miêu tả một cách cá biệt hóa từng đối tượng. Tiểu đội trưởng Tạ với dáng đô vật cửa đình, hành động tả xung hữu đột cùng lời nói văng tục, thể hiện tính cách dũng mãnh, xông xáo; tiểu đội phó Sen lại đối lập, với nghề đặc công, các cú đánh ngọt và chính xác, thể hiện sự chuyên nghiệp. Hai nhân vật Hải gù, Bình vổ “làm thành cặp đôi chắc nịch tựa lưng vào nhau, che đỡ cho nhau hạ hết thằng này đến thằng khác”. Bên cạnh đó, sự xuất hiện của Tú với hành động sợ hãi “nằm úp mặt xuống đất, mông vổng lên như chú đà điểu" khắc họa một khía cạnh non nớt, yếu đuối, làm tăng tính chân thực và đa chiều của con người thời chiến. Thậm chí, nhân vật Quang ở phía chiến tuyến đối diện cũng được miêu tả chi tiết với “đôi mắt sục sạo”, hành động “quăng mình như một chú vượn xám”,... Đặc biệt, nhân vật Cường được nhà văn lựa chọn là tâm điểm của nghệ thuật. Anh được mô tả với ngoại hình "con mắt sáng rực, thân hình săn rắn như chão rừng, nét mặt kiên nghị như tượng đúc”, một vẻ đẹp oai hùng, đậm chất lí tưởng của người anh hùng. Hành động thực hiện cú đá liên hoàn "như một màn biểu diễn Kungfu trên màn ảnh Hồng Kông," thể hiện sự phi thường của con người và mang tính chất lãng mạn hóa cuộc chiến. Những con người ấy từ đời thật bước vào trang văn của tác giả Chu Lai. Việc xây dựng các nhân vật mang đậm dáng dấp và tính cách của những con người thời chiến như vậy phần nào bộc lộ cái nhìn khách quan của nhà văn với cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc. Đồng thời, cách Chu Lai khắc họa chi tiết từng nhân vật, dù “phe ta” hay “phe địch” cũng đã cho người đọc phần nào thấy được đặc trưng của tiểu thuyết với hệ thống nhân vật đồ sộ và phong phú.

Đặc sắc nghệ thuật trong trích đoạn còn được thể hiện qua cách nhà văn sử dụng ngôi kể thứ ba kết hợp với việc dịch chuyển điểm nhìn linh hoạt. Điều này cho phép người kể chuyện nắm bắt và tái hiện toàn bộ diễn biến khốc liệt của trận đánh. Chu Lai không chỉ mô tả hành động bên ngoài của các nhân vật Tạ, Sen, Hải, Cường,... mà còn hé mở được nội tâm có phần mềm yếu và non nớt, biết sợ hãi của Tú. Việc dịch chuyển điểm nhìn từ phía ta sang phía địch đã khắc họa sự kinh ngạc của Quang trước hành động nhân đạo của Cường, gián tiếp nâng tầm người chiến sĩ của nhân dân mà không cần một lời ca ngợi. Nhà văn khéo léo biến Cường thành một biểu tượng cho nhân cách cao đẹp và tinh thần nhân đạo ngay cả trong hoàn cảnh tăm tối nhất. Nhờ sự linh hoạt trong cách sử dụng điểm nhìn, Chu Lai đã thành công trong việc tạo ra cái nhìn khách quan và đa chiều về con người thời chiến, truyền tải sâu sắc tư tưởng nhân đạo. Trong toàn bộ tiểu thuyết “Mưa đỏ”, Chu Lai cũng luôn quan sát các nhân vật trên nhiều chiều kích, nhiều góc độ và thường xuyên đặt họ lên cái nhìn đối sánh.

Nhìn chung, trích đoạn trên có sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa hiện thực tàn khốc và chủ nghĩa anh hùng lãng mạn. Từ tình huống bất ngờ, nhân vật được khắc họa trong trạng thái đối lập đến ngôi kể, điểm nhìn toàn tri … tất cả đã được Chu Lai sử dụng hiệu quả, giúp người đọc như thể được hòa mình trong không gian thành cổ. Đặc biệt là việc sử dụng ngôn ngữ giàu chất điện ảnh, một loạt các động từ mạnh và phép so sánh độc đáo, ngôi kể thứ ba với sự dịch chuyển điểm nhìn linh hoạt cũng được nhà văn khai thác triệt để.... Những điều này đã góp phần tạo nên một bức tranh chiến đấu trực quan, sống động, kích thích tối đa trí tưởng tượng của người đọc.

Khi nhắc về cảm nhận lần đầu đọc “Mưa đỏ”, nhà phê bình văn học Nguyễn Thanh Tú có nói: “Chu Lai trong “Mưa đỏ” đã đẩy ngòi bút lách sâu, nhập thân vào nhân vật, gọi ra ở nhân vật những trăn trở, dằn vặt rất con người không chỉ ở phía ta mà cả ở phía địch. Để cho bạn đọc thấy, thì ra đã là người Việt ai cũng đều máu đỏ chung dòng giống. Câu chữ khép lại còn ý nghĩa thì mở ra: Hãy cùng yêu thương nhau, cùng yêu hòa bình, cùng nhau gắn nối và gắn kết để dân tộc mãi trường tồn, đất nước ngày càng giàu mạnh…”. Trích đoạn trên chính là minh chứng xuất sắc cho tài năng nghệ thuật của nhà văn. Vì lẽ đó, “Mưa đỏ” đã trở thành một tác phẩm có giá trị lớn lao, giúp thế hệ sau hiểu thêm về sự hi sinh và lòng nhân ái của con người Việt Nam trong những giai đoạn khốc liệt nhất của lịch sử.

ĐỌC THÊM: SĂN 8+ VĂN - SÁCH ÔN THI TỐT NGHIỆP THPT